Phường Lê Ích Mộc

Lê Ích Mộc – vị Trạng nguyên đặc biệt

Mùa xuân năm Nhâm Tuất niên hiệu Cảnh Thống 5 (1502), triều đình mở hội thi kén chọn nhân tài. Khoa thi Đình năm ấy, Lê Ích Mộc vượt lên đỗ Đệ nhất giáp “Tiến sĩ cập đệ nhất danh” (tức Trạng nguyên). Không chỉ là vị Trạng nguyên đầu tiên của vùng đất Cảng Hải Phòng, ông còn là một người thầy giáo tận tuỵ, yêu thương học trò. Công lao và sự nghiệp của Trạng nguyên Lê Ích Mộc vẫn còn vang mãi với thời gian, trở thành tấm gương để các thế hệ noi theo, khuyến khích con cháu vượt khó vươn lên trong học tập và rèn luyện.

Trạng nguyên – nhà sư

Theo bài “Tiểu sử Thiền sư chùa Thanh Lãng” của sinh đồ Lê Tuấn Mậu (soạn năm 1597), dưới triều Lê Thánh Tông, tại xã Thanh Lãng, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay thuộc phường Lê Ích Mộc, thành phố Hải Phòng), có một gia đình Nho học, họ Lê, sinh được con trai khôi ngô tuấn tú, đặt tên là Ích Mộc.

Ngay từ nhỏ, Lê Ích Mộc đã bộc lộ sự thông minh, hiếu học, thường đến chùa Thanh Lãng (Diên Phúc tự) nghe giảng kinh, mượn sách về tự học. Cảm động trước tấm lòng ấy, các nhà sư đã nhận ông làm đệ tử, tận tình truyền dạy. Tương truyền, cậu bé Ích Mộc học chữ bằng cách viết trên cát để ghi nhớ – phương pháp “học nhập tâm” giúp nhớ lâu, hiểu kỹ.

Trong khoảng 5 năm, ông đã thông hiểu Tứ thư, Ngũ kinh, giáo lý nhà Phật. Sách Đại Việt đỉnh nguyên Phật lục ca ngợi: “Tam đông túc học chí Kim Cương” – ba năm tu học, ông đã thấu triệt tinh thần Kinh Kim Cương.

Khoa thi Đình năm 1502, vua Lê Hiến Tông ra đề về đạo trị nước. Với vốn học rộng, Lê Ích Mộc đã viết 25 trang văn mạch lạc, hiến nhiều kế sách về chấn hưng đất nước, phát triển Phật giáo, tổng kết kinh nghiệm trị quốc từ các triều đại. Vua Lê Hiến Tông khen ngợi: “Bài văn của Lê Ích Mộc hơn hẳn mấy tầm so với bạn đồng khoa” và ban đỗ Trạng nguyên khi ông đã 44 tuổi.

Từ đó, triều đình bắt đầu có lệ treo Bảng vàng tại nhà Thái học, càng làm rạng danh ông. Lê Ích Mộc được tôn vinh là Trạng nguyên của “Tam giáo”, tinh thông Nho – Lão – Phật, tiếp nối tư tưởng “Tam giáo đồng nguyên”, “cư trần lạc đạo” của Thiền phái Trúc Lâm.

Biểu tượng của trí thức và nhân cách

Sinh ra trong vùng quê lam lũ, thấm thía nỗi vất vả của nhân dân, lại chịu ảnh hưởng sâu sắc của giáo lý nhà Phật, sau thời gian làm quan, ông nhiều lần “treo ấn từ quan” trở về quê, dạy học, khuyên dân làm việc thiện, phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Không chỉ dạy chữ, ông còn cùng dân khai phá đầm lầy, lập làng Quảng Cư (nay là thôn Thanh Lãng, phường Lê Ích Mộc). Ông cũng mở mang chùa chiền như chùa Diên Phúc, chùa Vang (Bắc Linh Tự), chùa Lốt (Đông Linh Tự)… tạo thành trung tâm giáo hóa, đào tạo nhân tài cả một vùng rộng lớn.

Năm 1538, Trạng nguyên Lê Ích Mộc qua đời, mộ phần an táng tại rừng lim quan Trạng, thôn Thanh Lãng.

Di sản văn hóa trường tồn

Trải qua hàng trăm năm, lăng mộ và khu lưu niệm Trạng nguyên Lê Ích Mộc đã trở thành di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (1993). Nhiều hạng mục như nhà tưởng niệm, từ đường, đền Quảng Cư, chùa Vang, chùa Lốt… đã được trùng tu, tôn tạo, vừa mang giá trị tâm linh, vừa là điểm đến giáo dục truyền thống cho thế hệ hôm nay.